Plattdeutsch 2

Johannes Pfeiffer: Ut de Geschicht vun Plattdüütsch in de Kark

Eiderstedter Festdracht hett nu ’n Platz in’t Museum kreegen

Wat sünd uns de Ehrenamtler wert?

Wat för’n Hitten

Een Predigt över Twittern un de Leevde vun Gott

Is doch gediegen "Hunnblomensünndag"

„Dor brad mi een ‘n Stork“

Sien Stickenpeerd rieden

Ostern in de St. Peter-Kark op Platt mit de Emmaus-Geschicht

Een Avend to’n Utspannen un för de plattdüütsche Seel

Klimawannel – för Donald Trump keen Problem

De Lammtiet is nu in‘e Gangen

Kiwittschrieen un Lämmerblööken bruukst ni lang to sööken, Fröhjohr is in’t Land un faat uk di bi de Hann‘

Alln’s döreenanner – so’n Kuddelmuddel

Plattdüütsch Gottesdeenst an „Invokavit“ in Welt

„Lüch op“ – is Boßeltied an’n Diek

Jümmers op un daal – uns Meeresspeegel stiggt

Martin is wedder dor!

Geschichten op Platt in’t Ole Raathuus in Gaarn

Buten vöör - Luern op ….. wat?

Eiderstedter Festdracht hett nu ’n Platz in’t Museum kreegen

Dat Museum Landschop Eiderstedt hett een Eiderstedter Festdags-Dracht schinkt kreegen. Dat is ni een vun hüüt, dat is een Dracht, de extra för dat Eiderstedter Heimatfest 1927 in Garr‘n namakt wurrn is. Negenti Johr is se old. Dräägt wurrn is se dat letzte Mol vun Gönna Reese. Se is een geborene Hamkens un höört to de dree Linien vun düsse Familie ut dat 17. Johrhunnert, de op Eiderstedt to Hus weern. In August warrt se 85 Johr. Een öllere Dracht as düsse gifft dat ni. In‘t 18. Johrhunnert verleep sik dat mit de Dracht un se wurr ni mehr draagen

De Hamkens-Familie fieert al dree Johr een Familienfest. 1995 weer dat op den Hamkens-Hoff in Tat’n. Vun de Tiet an hung de Dracht nu in’t Schapp. Toeerst bi Gönna Reese in Husum, se harr de Dracht je arvt, un dorna de letzten Johr bi Haye un Ernestine Hamkens vun Warmhörn. Dor weer ok keeneen ut de Familie, den de Dracht passen dä. So hung se denn dor, bet Haye Hamkens denn sä, wat dat schall. Dat harr doch keen Sinn. So is dat denn kamen, wat de Dracht nu in’t Museum landt is. Dat gung över Hans un Gisela Meeder. He is de Vörsitter vun Heimatbund Landschop Eiderstedt. De beiden wurr de Dracht övergeeven. Dat wurr natürli ok fieert.

Mit Hilke Herzberg, se sitt den Vereen KulturTreff in’t Museum vöör, wurr dat den afschnackt, wat de Dracht düt Johr an den Eiderstedt-Dag in’t Museum ehren Platz finnen schull. De Ruum dorför is nu bilütten ok herricht. So dreepen sik denn ok een Barg Lüüd an den 17. Juni in’t Museum Landschop Eiderstedt in de Olsdörper Straat in St. Peter-Ording. Dat weer all’ns torecht. För de Dracht harr man een Popp funnen. So stünn se denn vöör al de Gäst. Hans Meeder un sien Fru weern in Dracht dor, ok Gudrun Fuchs un ehr Dochter Christiane Sass. Hans Meeder harr sien groden Hoot mit de breede Krempe op und de Fruunslüüd ehr Flögelhaube. Se sünd je al verheirod. De Haube vun de ole Dracht is ni ganz so groot, un se hett ok een roden Gürtel. Sünst sünd se meist liek.

Hans Meeder vertell denn kort de Geschicht un sä: „Nu much ik de Dracht övergeeven, wat se hier in’t Museum een besünnern Platz finnen deit.“ Klatscht wurr, un Hilke Herzberg anter: „Wi vun’t Museum freut uns ganz besünners. Wi sünd dat Museum vun uns Landschop un hier höört de Dracht ok hen! De Heimatbund un dat Museum dräägt al beid den Namen Landschop Eiderstedt. Se sünd dor, tohoop an de Historie to erinnern. Man schall weeten, wonem man kummt un wo dat hier west is. So steiht dat ok in uns Satzung.“

Christiane Sass verkloor den allens över de Dracht, vun den Koller, de Haube, den Span un de Satelliten, de opneiht Tasch för’n Leepel un wat sünst noch tohöört. In‘t Museum kann man sik dat ankieken un sik informeern.

Hans Jörg Rickert, 25. Juni 2018, HN und www.jb-spo.de

Wat sünd uns de Ehrenamtler wert?

De Kommunalwahl is west, nu konstituiert sik uns Gemeendeparlamente. Uns Kommunalpolitiker kriggt nu ehr Ämter. Dat is en ganze Barg, wat dor so to wuppen is. Dat reckt vun den Posten för den Börgermeister bet to’n Utschuss för den Karkhoff.

In Tat’n, St. Peter-Ording un in Tümlauer Koog weer ik dorbi, as sik de Parlamente konstitueeren dään. Överall weern uk en poor Börgers dor, de dat verfolgen dään, wo dat den afleep. In‘n Koog weern dat söben Vertreeder und fief Börgerslüüd. Vun hunnert Lüüd ut’n Koog weern twölf tohoopen. In Tat’n weern dat veer bi ölm Vertreeders un in St. Peter so üm un bi man ni mol teihn bi söbenteihn Parlamentarier. Dat schasst weeten:  in Tat’n sünd dusend Lüüd tohus un in St. Peter veerdusend.

Ik harr dacht, wat sik dor een poor mehr Lüüd infunnen harrn. Platz noog weer un de Termine hebbt in’t Blatt stahn. Schaad, wat de Lüüd dat ni so maaken doot. Wenn dat üm ehr eegen Kram geiht, denn staht se doch op eenmal op de Matt.

Dat leep överall best af. Dat weer alln’s korrekt un harr sien Würde, sünners wo dat an de Verpflichtung un Vereidigung güng. Kunnst ni mekkern. Richti würdig weer ok dat Verafscheeden vun de Vertreeders, de nu ni mehr mit an den Disch sitten doot. De hebbt dat ok verdeent, wat se mol so in Mittelpunkt staht.

Wat mi nu avers opfulln is, wo dat in’n Koog doch en beten anners weer.

In’e Börgerfragstünn hett dat „Herr Börgermeister“ heeten.- Jedeen weet, wat dat Christian Marwig is, Liekers sä man ni „Herr Marwig“ or „Christian“ – in Koog warrt Platt snackt – ne, dat heet „Herr Börgermeister“ or blots „Börgermeister“.- Dat is een ganz bestimmte Oort vun Wertschätzung, dücht mi, un hett mi an ole Tieden trüchdenken laaten, as ik noch en Jung weer un de Börgermeister, de Paster un de Schoolmeister noch as Autoritäten schätzt wurrn un welk weern. Mi dücht, hier is de Börgermeister noch so een. -

Ik heff denn so bi mi dacht: Hier kriggst ni blots een Ehrenamt, hier kriggt dat Amt ok sien Ehr.- Weer sachts noch schööner, wenn mehr Lüüd ehr Interesse an de kommunalpolitische Arbeid wiesen wurrn un hengungen, wenn de Sitzungen sünd. Dat wurr de Ehrenamtler wiss noch mehr freun.

Hans Jörg Rickert, 20. Juni 2018

Wat för’n Hitten

So en feine Weller in Mai hebbt wi lang ni hatt. Schöön warm, blaue Heben, Sünnschien un Oostenwind. Wenn dat nu Ferientiet weer, wat wurrn sik de Gäst all freun. Dat doot se nu ok, sachts harrn denn veel mehr Tiet, sik bi uns op’e Sandbänk to vergnöögen, in‘e Nordsee to plantschen un in den Sünn to blinzeln. Wattloopen kunn man un wat alln’s noch. Un för uns TZ weer dat so’n echte Reibach. Nu hebbt wi al den Juni tofaat. Wi hebbt t richti Sommer. Meteorologisch is dat je ok al so wiet.

Kannst di noch besinnen, wo dat letzt Johr weer? Mit den Sommer keem meist de Regen. Mit de Oorn weer dat swoor, Harfst un Winter weern to natt, de Gravens, de Fennen un dat Land stünn‘ ünner Water. As denn in Februar Frost kaamen weer, bleev dat bet in den April un länger to kold. Narzissen un Raps blöhn eerst in‘e Mai. Nu keem de Warms een üm een Dag mehr. Wat för’n Hitten!

Mi dücht, Petrus dor baven hett si wat dacht. Wo he doch uns Patron is, wull he uns een Freud maaken, un hett so’n feine Weller maakt. He hett wohl sülms markt, wat he wat good to maaken harr.- De Ieshilligen hebbt wi meist ni markt, un nu ok de Schaapsküll no ni. Dröög is dat. Ni mol de Göösblööm hebbt op de Fennen blöht as sünst.

Wat war’t denn nu sachts ut den Sommer, wenn de Sommertiet ok in Klenner steiht? Wenn de Kinner Ferien hebbt un al de Lüüd bi uns Urlaub maken doot? Noch seggt wi: Wat för’n Hitten un freut uns över so’n beeten Küll.

Sööbenschlääper kummt noch. Dor warrt wi denn wohl wies, wat Petrus nu würkli mit uns vöör hett. Hauptsaak, he günnt uns mehr Sünn un feine Weller as letzt Johr.

Af un an denn ok mal en beten Regen, dor harr ik nix intowennen.

Hans Jörg Rickert, 8. Juni 2018, www.jb-spo.de

In de Bibeltexte güng dat üm den Geist vun den Herrn. De Prophet Jesaja hett uns al seggt, wi schulln op den Herrn sien Geist höörn. Dat steiht ok so in den 100. Psalm, wat wi em Loff un Ehr erwiesen schüllt. Un in de Apostelgeschicht geiht üm‘t Pingstwunner mit dat Suusen un Bruusen, woans de Hillige Geist över de Minschen in Jerusalem kummt. Al schnackt se in ehr eegen Spraak un liekers kummt se tohoopen. Dat is sachts een Wunner. De Hillig Geist hett dat op’e Weg bröcht. Dat güng denn ok noch üm Petrus, de hett dor jo anfungen. Vun Matthäus weet wi, wat he de Fels is, op den de Kark buut warrt un he de Slötel för dat Himmelriek in de Hannen hett.*

* - Wat Petrus de hier bi uns op’e Sandbank verloren hebben schull, dat vertell se ni. Dat steiht ok ni in’e Bibel. Dat meent blots de St. Peteraner, woans se de Slötel in ehr Fahn opnahmen hebbt.-

In ehre Predigt güng Inke Thomsen-Krüger op den Breef vun Paulus an de Korinther in, wo seggt warrt: „Wi hebbt ni de Geist vun de Welt kreegen, wi hebbt den Geist ut Gott keegen.“ Se fung mit den amerikaanschen Präsidenten Donald Trump an, de so geern Twittern un wat in de Welt setten deit. Dorvun vertell se richti fein. Dor hest denn ok verstahn, wat mit Gott sien Geist un mit Gott sien Leevde meent is.

Ehre Predigt op Platt hett se mi för’t Johrbook överlaaten. Kannst hier leesen, wenn wullt.

Hans Jörg Rickert, 22. Mai 2018, www.jb-spo.de

Ostern in de St. Peter-Kark op Platt mit de Emmaus-Geschicht

De plattdüütsche Gottesdeenst to Oostern höll Pastor i.R. Rudolf Lies ut Husum. 1977 hett he sien tweete Examen makt, weer vun 1984 bet 1992 Paster in Schwesing un is uk een lang Tiet in Papua-Neuguinea west un weer Referent in’t Missionswark. Nu is he Pensioneer. Mancheen ut St. Peter kinn em al. He hett hier letzt Johr utholpen, in de Kark predigt un uk de Konfirmanden ünnerwiest. Nu weer he bi uns to‘n eersten Mol op Platt ünnerwegens. He sä, wat he sik frei, mol wedder op Platt to predigen.

Bi dat Begröten vertell he uk, wat sik de Christen mit „Christus is opstahn“ begröten dään un denn de Antwurt keem: „He is wohrhaftig opstahn.“ So heet dat je uk in den Ostersünndag-Gottesdeenst to’n Opgang vun de Sünn mit dat Osterfüer. Dat Graff weer je lerrig. Dorvun vertelln sik je uk de beiden Lüüd in de Geschicht ut Lukas 24, de na Emmaus ünnerwegens weern. Se bemötten Jesus, snacken tosamen, nehmen em mit in ehr Hus un markten denn an’t Deelen vun dat Brot, wat he dat sülms weer. He weer wohrhaftig operstahn, wat se denn laater in Jerusalem vertelln. Nu wussen de anner Lüüd uk, wat dat würkli so weer.

Paster Lies maakte so’n Slenker to düsse Geschicht mit den 139. Psalm. Dor heet dat: „Vun achtern un vörn hest du mi in de Kniep un leggst op mi dien Fuust. ….“ Dat geiht denn wieder un du markst: De Herr kriggt di överall to Faaten. Dat höört sik op Platt je groff an. In’t Hochdüütsche heet dat „He höllt sien Hann över di.“ Dat warrt dor so’n beten netter utdrückt. Blots de Plattdüütsche snackt dat kloor ut, de nimmt keen Blatt vörn Mund. Rudolf Lies sä uk, in so’n irischen Leedtext heet dat: „Doch drücke deine Faust mich nicht zu fest.“ He meen denn, so en Fuust kunn drücken un uns de Luft wegnehmen. So is dat avers ni meent.- Meent is: Wi kummt ni weg vun Gott. He is wichti för uns.- Dat wiest uk de Karken un de Gotteshüüs vun anner Religionen. De sünd ok ni verswunnen. „Starven hett ni dat letzt Wort, dat hett Gott. Wi köönt uns an Christus fastholn. He is wohrhaftig opstahn“ geev de Paster uns an’t Enn vun sien Predigt mit op’e Weg. De Lüüd in’e St. Peter-Kark hebbt dat begreepen. - Man kunn dat uk so seggen: Ganz egol, wo di ophöllst, uns Hergott is in‘e Neegde. Överdragen op de Emmaus-Geschicht heet dat: Magst uk denken, Jesus is weg, he is doch dor.-

Dat weern gorni so wenig. Blangen mi seet een Ehepoor ut Münster, achter mi een ut Bindlach bi Bayreuth in Bayern. Ut Sülfeld bi Wolfsburg weer een annere Poor. Se wullen al den plattdüütsche Gottesdeenst höörn un beleeven. Männich weern uk ut St. Peter. Dat is so, wenn „plattdüütsch“ büst. Denn föhlst di eenfach good, wat di dien Gloven in dien Moderspraak verkünnigt warrt. De een or annere sä uk to Paster Lies bi’t Rutgahn ut de Kark, wat se de Predigt gefulln harr. Lorenz Clausen versorg den Küsterdeenst und Christoph Jensen speel de Orgel. Naspeel weer de „Fuge in g-Dur“ vun J.S. Bach. – Kort dorna speel de Orgel wedder. Dat weer de Naslagg vun den 14 Johr olen Niklas Mielke. Siet dree Johr speelt he Orgel un improviseerte hier to „Nu danket all“. He wull de Orgel geern mol utprobeern. He is mit sien Öllern un Broder ut Bindlach hier op Urlaub. För Dienstag hett he sik mit Christoph Jensen afsnackt. Dat is doch wohl richti fein, wat hier in St. Peter so allens mögli is.

Hans Jörg Rickert, Ostermaandag, 02. April 2018, www.jb-spo.de

Een Avend to’n Utspannen un för de plattdüütsche Seel

Ankünnigt weer dat in’t Blatt as „Plattdeutsche Literatur – Klassik und Moderne“ för Sünnavend, 24. März, Klock halvi acht in’t Herrenhus Hoyerswort. Dat wurr veel, veel mehr. Dat wurr een Avend to’n Utspannen un för de plattdüütsche Seel. De Avend güng to Harten, reep Erinnerung waken un blifft in’n Kopp. Dat is je man so, Plattdüütsch is ni blots een Spraak, för mancheen sachts uk noch sien Moderspraak. Un wenn mit Platt groot wurrn büst, denn is dat een Deel vun dien Leven. Plattdüütsch levt un makt Leven lebennnig. Mit Inge Lorenzen un Werner Hoffmann Limburg harr Alfred Jordy vun Hoyerswort för de man twintig Lüüd richti in’n Glücksputt langt.

De beiden hebbt düssen Avend so lebennig makt, dat kannst gorni schrieven, uk ni vertelln, dat nimmst mit. Dorto freist di denn noch, wat du mit Platt wat an’n Hoot hest. Dat harr’n se woll sachts all, de dor toluustern dän. De Veranstalten weer in den Ruum vun dat Cafe, in’e Hochstuvv, ni baben in’n Sool. Twee, dree Besöökers mehr harrn noch Platz funnen. Dat weer richti kommod. Un een beten Eeten un Drinken geev dat uk. Dat is op Hoyerswort so Usus.

Mit Inge Lorenzen fung dat an.- Wat schull se uk anners sing’n as „Schöön wedder hier to sien un jem to seh’n“ - un denn föhlst di tohus. Se hett je so’n Stimm, de kann een ganz groote Stuuv, jo Sool füllen, avers se kann ok so singen, wat dat in’n lütten Ruum heimelig klingen deit. Se hett Talent un bringt sik in. Dat dä Werner Hoffmann Limburg uk. He hett uk Talent un hett lange Johrn op de Breed vun de Nedderdüütsche Bühn in Flensborg stahn un sien Publikum begeistert.

Nu weern dat an düssen Avend twee Könner, de ehr Publikum mit op de Reis in de plattdüütsche Kultur nahmen hebbt. He leste un speelte mit sien Hannen un mit de Mimik in sien Gesicht mit de funkeln swienplietschen Oogen. Un se hett uk Oogen un weet ehr Mimik uk intosetten un kann op de Gitarr speeln un singen. Dat Publikum dä jümmers fein applaudeern, as sik dat to de Geschichten un de Leeder hörte. He fung an mit Wilhelm Wisser, den Märkenprofessor ut Eutin. De hett sik vun de oolen Lüüd Märken vertelln laaten un opschreeven. So uk de Geschicht vun‘n Herrgott un den Düwel. De makten beid en Spazeergang. De Satan verkloor den Herrn dorbi, wat he jümmers de Schuld kreeg un he den Dank. Is je uk so in‘t Leven. Vun Klaus Groth geevt denn „Jugendklänge“, vun Rudolf Kinau „Öwer dat Schenken“ – wat dor al bi verkehrt maken kannst - un Vertelln vun Hans Ehrke, Fritz Lau, Günter Harte, Heinrich Schmidt-Barrien, Gerda Brömel, Hilda Kühl un Reimer Bull. Hein Hoop harr he ok in sien Programm. Dat sünd je uk so’n Oort Märken, de düsse Keerl vun Vollerwiek schreeven hett. Les man Mol de Geschicht vun den Speegelkarpen! – Na jümmers een, twee Vertelln sung denn Inge Lorenzen un bröcht Besinnung na dat Lachen. Dor klung denn „Wi weern noch Kinner“, „Segg, wo bliffst du af“, „Hüüt hier, Morgen dor“, „De Winter is vörbi“, „Keen Graven to breed un keen Muer to hoch“, „Heff mien Leeven, heff mien Tiet“ un to’n Enn „Good Nacht Lüüd, is’t laat wurrn, dat warrt Tiet to gahn“.- Un wi güngen denn uk un wi nehmt ganz veel vun düssen Avend mit tohus.

Hans Jörg Rickert, 25. März 2018, (HN) un www.jb-spo.de

Ik keem jüst to de rechte Tiet in sien Hall. He weer uk dor. Dat is so, wenn Schaap hest. Een junge Mudderschaap harr jüst lammt un leck ehr Junges sauber un dröög. Schier sä dat ut. Dat weer nu dorbi, op de Been to kamen. Dat mutt ween. Üm dat lütt Lamm hölln de annern Schaap eerst al Afstand. Laater keemen se neeger un begrööten dat Lütte. Sien Mudder weer jümmers dorbi. De Wiehnachtslämmer söchten ok Kontakt. Bald harr de Lütt denn uk de Zitzen funnen un Melk kreegen. Uk dat mutt ween.

Stefan meen denn, dor kummt noch een. Dat markt he un kunn dat uk sehn. He kennt sik mit Schaap ut. Sachts wurr he denn doch unruhig un sä: „Ik warr mol den Handschoh halen, kunn je ween, wat de Been en beten dwars sünd.“ He lang denn uk in den Geburtskanal, un süh, dor keemen denn mit sien Hölp eerst de Been, denn de Kopp, un denn kunn dat Schaap dat uk alleen. Dat weer meist en lütte Lorbass, de dor to Welt kamen is, grötter as sien Geschwisterlamm. Furts gung dat an’t Rein- un Drööglecken. Een vun de annern Schaap keem glieks to Hölp. Dat lütte Lamm klabaster denn dor uk mit rüm, höörte je dorto.

Duer denn ok ni al to lang, dor snapp Stefan sik de beid Lämmer un geev ehr Mudder Teeken, wat se mitkamen schull. Se trocken üm in’t Hock. Dor harrn se dat kommod. De Een vun de Twee wüss nu al, wo dat mit Loopen un Drinken is, de anner wurr dat uk bald wies warrn.

So üm un bi in dree Weeken köönt de Muddderschaap mit ehre Lämmer rut op de Fennen. Denn is Oostern. De Lammtiet is denn no ni to Enn. Stefan hett denn sien annere noch eenhunnerttwinti Schaap to‘n Lammen vun Dithmarschen wedder na Hus halt. Dor sünd se över de Wintermonate op Gras west. Dat hört uk to de Arbeid vun’n Schäper dorto. Kieken deit he dor uk na sien Schaap. Dat deit he hier jede Dag, wenn se op de Fennen sünd.

Hans Jörg Rickert, 09. März 2018, www.jb-spo.de

Alln’s döreenanner – so’n Kuddelmuddel

„So’n Kuddelmuddel.“ Kummt jümmers wedder wat twüschen, kummt all’ns op en Hupen to liggen. Dat gifft keen Ordnung mehr, all’ns is döreenanner.

De Himmel is blau, de Sünn schient, so’n poor Wulken sünd an Heben. Güstern weern dor ok welk mang, de weern düüster, dor seet Snee in. Hett ok een beten dorvun geeven. Huulen deit dat nu vundag. De Wulken warrt wegpuust. Vun binnen süht ut, as künnst di nakelt sonnen. Pustekoken: Iiskold is dat bi den Wind. Dorbi is „meteorologischer Fröhjohrsanfang“.

Sühst woll, dor hett Torsten Albig vun de SPD doch noch Recht kreegen mit sien Slogan „Sleswi-Holsteen, de echt‘ Norden“. Politisch harr he sik dat villicht een beten eenfacher dacht mit sienen Job as Ministerpräsident bi de politische Konstellation letzt Fröhjohr. Dor hett em denn doch uns Darling Daniel Günther mit Jamaica den Rang afloopen. Kummt eben all’ns anners, as man denken deit.

In’e Bundespolitik is dat ok ni veel anners. För „Alternativlos“ höllt sik uns Kanzlerin ok hüüt noch. Blots wat warrt, wenn se keen Alternative mehr hett? „Wat’n Kuddelmuddel“. Över fiev Monate hebbt wi dat je all. Doch Gott wees man Dank: Wi hebbt funkschoneernde Ministerien.

Woneem dat nu Fröhjohr warrt, is no ni wiss. Wat wi Ostern een niee Bundesregierung hebbt, kunn sik Sünndag wiesen, wenn denn de Stimmen vun de SPD-Maaten uttellt sünd. Noch hebbt wi so’n Kuddelmuddel in Breefkassen vun de SPD in Berlin. Dat steiht je woll uk Spitz op Knoop. Kannst mol sehn, Politik hangt as dat Weller ni blots vun Sünnschien af.

Hans Jörg Rickert, 01. März 2018

Plattdüütsch Gottesdeenst an „Invokavit“ in Welt

Op Latiensch heet dat in Psalm 91, Vers 15: "Invocavit me, et ergo exaudiam eum". Op Platt heet dat: „He röppt mi an, denn will ik ok op em höörn“. Aschermittwoch weer letzte Wuch, so weer nu vundag de eerst Fastensünndag in 2018. Paster Ralf-Thomas Knippenberg ut Garrn höll de Predigt in Welt op Platt. So hebbt sik de Karkengemeen‘ vun Garrn, vun Heverbund, vun Tetenbüll/Kathrienenheerd un vun Welt-Vollerwiek dat för de Winterkark in Welt afsnackt. To’n söbenten Mol warrt Gottesdienst för de Karkengemeen merrn op Eiderstedt na de Wiehnachtstiet in’e Januar un Februar in een Kark fieert. Düt Johr weer dat St. Michael in Welt. De Kark weer good besett. Den Küsterdeenst mokte Georg Nissen. An‘e Orgel wull Kantorin Elisabeth Weisenberger speelen. Dat klapp aver ni, de Orgel harr ni richti Luft. Dat hett nix makt. Se haalte gau ehr Akkordeon ut Garrn un wi sungen dat eerste Leed ahn Begleitung. Güng ok. Is je Fastentied, denn kannst ni allens hebben. Schallst je Verzicht öven.

Ut de Bibel geev dat ut den 1. Breef vun Johannes „Dor is Gott sien Söhn kamen“, achterna de Geschicht vun Adam un Eva mit de Slang ut Ole Testament un ut dat Niee Testament de Geschicht vun Jesus in‘e Wüste, wo de Düwel em versööken wull. Elisabeth Vollmer hett dat mit dat Vöörlesen op Platt ok ganz good henkreegen.

Predigt hett Paster Knippenberg to de Geschicht vun den Appel in’t Paradies. He vertell, de Slang is gorni so böös, as man jümmers denken deit. Se weer ok ni in’n Deenst vun den Düwel. Se vertell Eva sachts de Wohrheit: „Jüm warrn de Oogen opgahn!“ Dat weer denn je ok so. Adam un Eva hebbt markt, wat se nakelt weern un ok en lüttje beten anners. He zitier dorto so’n Alttestamentler, Professer Frank Crüsemann. De harr dat mit de Slang so op Hochdüütsch verkloort: „Die Schlange hatte weniger an, aber sie hatte mehr drauf als alle anderen.“ He sä dorto: „De Slang weer plietsch.“– Ik heff dor so för mi dacht: „Aha, de Slang is so’n Intellektuelle!“- Mitnahmen heff ik, wat de Slang uns so ok de Welt wiest hett. Wi müssen je ut Paradies rut. Gott hett uns liekers ni verlaaten, un ok dorför sorgt, wat wi in’e Welt ok een bi Siet harrn. Un to de Allmacht vun Gott höört ok, wat he ni allns maken mutt, wat he ankünnigt hett. He lött Adam un Eva ni starven, he schick se in de Welt. He is gnädig to uns.

Wat de Lüüd in Welt ok al fründli un ni falsch sünd, dat kunnst denn bi’n Karkenkaffee beleeven. Dat is in’e Winterkark so Usus, wat man sik ok noch een beten utsnackt. Dor weern ok en Barg Karkenvöörsteher vun de annern Gemeen op Eiderstedt kamen. Tokamen Sünndag schull denn dat letzte Mol Winterkark in Welt ween. Dor warrn de Karkenvöörsteher – hüüt heet dat je „Kirchengemeinderat“- denn vertelln, wat se dat eerste Johr för ehre Lüüd un för de Kark daan hebbt.

In de Kollekte wurr sammelt för den „Eiderstedter Schutzengel. Elisabeth Vollmer un Uwe Franzen vun den Karkenrat Welt hebbt achterna tellt.

Hans Jörg Rickert, 18. Februar 2018, www.jb-spo.de, Plattdeutsch

„Lüch op“ – is Boßeltied an’n Diek

"Lüch op“, so klung dat düssen Sünnavend an’n Böhler Diek. De Boßelvereen St. Peter-Ording harr jüst mit twee Schott un 110 m Kiek ut gegen den Boßelvereen Tat’n wunnen. Jürgen Niehus, Vörsitter vun de Mannslüüd ut St. Peter, löövde de Tat’ner Mannschop üm ehren Vörsitter Ingo Hennings vunwegen de faire Wettstriet. En besünner Loff harr he för Petrus över. De harr de Boßlers en echt feine Boßelweller bescheert. Dat weer dröög mit’n lütt beten Sünnschien dör de Wulken un man wenig Wind.

Januar bet März in’t Johr is Boßeltied. De St. Peteraner Boßler dräägt ehre  Wettstried ut gegen de Boßler vun Garrn, Tönn, Tat’n, Heverbund, K-Bund, Oldenswort, Wesselburen, Mildeburg/Friesentreue. Jümmers so rund 20 Mann smiet gegeneen. Smeeten warrt an Böhler Diek un in Kaltenhörn. Ünschichti hebbt se Heimrecht. De Heimmannschop dörf sik utsööken, wo se smieten wüllt. Bi de St. Peteraner un bi de Tat’ner is dat eendoon. För beide is dat Böhl.

Op de anner Siet vun de Överfohrt to’n Böhler Strand weern de Manns- un Fruunslüüd vun den Boßelvereen „Baak un Diek“ an’t Smieten. Düsse Vereen höört to Böhl. Vörsittersch is Martina Owesen. Boßelt warr’t jümmers in‘n Februar an’n Sünnavend Nameddag för en Stünn vun Klock Dree an to’n Vergnöögen. Dat is to’n Ööven, denn an de letzt Sünnavend in Februar is denn in de Olsdorfer Krog Boßelball. Nameddags hebbt de Fruunslüüd gegen de Mannslüüd to smieten.

Vöörher sünd de Inlaaders ünnerwegens un sammelt för düsse Boßelvergnöögen. Dat hett in Böhl Tradition. In düsse Johr fieert „Baak un Diek“ sien fiefunsösstijährige Jubiläum.

Hans Jörg Rickert, 10. Februar 2018, HN und www.jb-spo.de

Jümmers op un daal – uns Meeresspeegel stiggt

In‘ e Bibel gifft dat de dröögen un de fetten Johr. Dat heet, dat gifft so‘ n Op un Daal, jüst as so‘ n Well. So een kümmt nu op uns to, De avers hett dat in sik. Dat hebbt nu jüst de Amerikaners faststellt. Muttst di wunnern, wat de Forscher dat dor so graadut seggt, wo de Präsident – dat is je Donald Trump nu al över een Johr – dat ni wohr hebben wull. För em sünd dat Fake News. Kann je ween, dat he dat beter weet, wodenni dat ni in sien Kopp rin will, wat de Meeresspeegel stiggt.

De Lüüd an de Küst weet dorvun. Un ok vun baven gifft dat mehr Water. Is ok keen Wunner: Warrt dat wärmer, verdunst ok mehr Water, stiggt op un köhlt af to Wulken as bi so’n Pott mit warm Water un’n koolen Deckel. Wenn dat nu kold noog warrt, gifft dat Drüppens, viliicht ok lütte Ieskristalle, de sik to Sneeflocken tosamen doot. Dat weet wi jo. Wind höört dor ok to, vunwegen wat sik de Eerd dreiht un dat jümmers Turbulenzen gifft. Mit dat Weller is dat as in’t Leven, jümmers op un daal.

Nu avers kümmt dat: Uns Meeresspeegel stiggt gauer as wi denken köönt. Vun 1993 an is he Johr för Johr blots üm dree Millimeter steegen. Över Satellitenmessungen hebbt se nu neeTalln kreegen. De Anstieg nümmt to. He besleunigt sik. Dat kannst jede Johr ok bi Tauweller sehn. Eerst geiht sinnig, un denn warrt Iis un Snee jümmers gauer to Water. In’t Johr 2100 schall de Speegel vun uns Meer jedet Johr üm een Zentimeter wassen. Man hett faststellt, wat dat Water bet dorhen so bi söösti Zentimeter hööger steiht as hüüt. Op Eiderstedt sitt wi denn wol in’e Baadwann. Op de Dünen dörft wi uns denn ophoolen. Dat is as in de eerste Tied, as St. Peter besiedelt wurr. Dat weer so üm Veerhunnert na Christi in Wittendün.

Man schall dat ganze je ok mit’n beten Humor ankieken. Avers inrichten mutt man sik op sowat liekers. Dat doot se je ok vun den DHSV un de annern Waterverbände. Uns Politikers hebbt dat villicht ok al in‘ Blick. Wi sünd je ni in Amerika! Na de Malediven köönt wi denn ni mehr verreisen. De sünd ünner Water. Villicht avers buut de Saudis dor denn Ferienparadiese mit Aquahüüs un Swimmungpools.

Mi is dor bi dat Höör‘n un Leesen vun düssen Meeresspeegelanstigg noch wat infulln. De Kimbern un Teutonen stünnen 113 vöör Christi al in Rom. Se sünd vun Jütland utkneepen vunwegen dat slechte Weller, glöövt man. Völker sünd jümmers dörch de Gegend trocken. Dat beleevt wi hüüt je ok. Blots ut Afrika löppt se weg, wieldes dat dor to dröög is un se dat dor ok politisch ni uthaalt. Dat weer fröher ok so un steiht ok in de Bibel. Un wo de Sahara is, schall mol veel Water west ween. Un üm 1300 schall dat in Europa ok so en Slechtwellerperiod geeven hebben. Dat gifft jümmers goode Dag un slechte Dag, geiht eben op und daal.- Slaraffenland giff‘t op Duer ni op’e Eerd.

Den eersten Klimadiek hebbt wi op Nordstrand. Bi uns op Eiderstedt warrt ok plaant, wo dat maakt warrn mutt. De Nordsee kümmt un geiht, jüst ok op und daal. Kiek di dat Spill vun de Natur sachts an un richt di op se in.

Leev mit de Natur. Gegenan bringt nix.

Gegenan? Denn heet dat ni mehr „Op“, sachts blots noch „Daal“.

Hans Jörg Rickert, 13. Februar 2018

Seitenblick HN 13.02. 2018: „Meeresspiegel steigt immer schneller“

Martin is wedder dor!

Böhler Weg, Dünnerstag, 1. Februar 2018, Klock dree an Nameddag:

Martin, de witte Goos, is wedder dor! – Vöör dree Monate is he dat letze Mol an’n Feldhusweg sehn wurrn. Dor humpel he so’n beten. Nu is he wedder good to Foot. Wat’n Glück!. De Voss hett em ni kreegen!

Hans Jörg Rickert, 01. Februar 2018

Kiek ok

www.jb-spo.de  2017  Oktober 2  „Kunn dat wohr ween?“

Geschichten op Platt in’t Ole Raathuus in Gaarn

De eerste Vördrag vun’n Heimatbund Landschop Eiderstedt in 2018 stünn in’n Teken vun Plattdüütsch. Dat is so Usus wurrn, wat de HLE sien Maten un Frünnen in’t Winterhalfjohr inlaadt to Vördräge in dat „Ole Raathuus“ in Gaarn. Dörtig Lüüd hebbt wüsst, woso se an düssen Avend na Gaarn fohrt sünd, ok wenn dat Wedder nich jüst dorto inladen dä. De Winter harr mit Snee un ok Temperaturen üm Null so toslagen, wat dat slecht to Fohren weer. Best lopen dä düsse Avend. Dor weren sachts twee Fruunslüüd, de weten dään, wolang dat gahn schull. Hans Meeder, Vörsitter vun‘n Heimatbund, begrött Marianne Ehlers un Renate Poggensee. Vörstellen müss he de beiden nich, de in Welt opwussen sünd un för de Plattdüütsch ehr Spraak is. Dat Publikum kummt nämlich wegen Platt un de beiden Süstern. Dat weer nu ok nich dat eerste Maal, wat man se beleven kunn.

Renate Poggensee hett dat Leit in‘n ADS-Kinnergoorn in Tönn un sorgt dorför, wat de Kinner dor al fröh bi’t Singen, Snacken un Spelen wat mit Plattdüütsch to kriegen hebbt. Marianne Ehlers is Bibliothekarin. Se is meist vernarrt in Böker un in Platt. Sülvens schrifft se ok. Vun 2007 an is se de Vörsittersche vun de Fehrs-Gill. - Düsse Sellschop sorgt al en lang Tiet för de Förderung vun de nedderdüütsche Spraak. – 2010 is se bi’n Sleswig-Holsteenschen Heimatbund Referentin för Plattdüütsch wurrn.

„Bunt as dat Leven“ weer dat Motto för düssen Avend. Dat Publikum schull so ’n roden Faden hebben. So weren dat de Farven vun Gröön bet Blau, an de de beiden ehre Geschichten andockt harrn. Marianne Ehlers söcht de Geschichten vun ole, bekannte un ok nee‘e Autoren rut, ok en poor vun ehre. Dat besnackt se denn mit ehr Süster, wat se un woso se dat beid op ‘e Weg bringen wüllt. Dorbi kreiert se en Mapp, un denn kann dat los gahn. Se modereert un leest jümmers in Wessel.

Ehre eerste Geschicht weer en Fabel vun de Deerten. Achter‘n Pariner Barg bi Bad Schwartau hebbt de vun den leven Gott ehren Steert kregen. Den harr de Schöpfer vergeten. Dat weer to de Tiet, wo uns Eer noch ganz gröön weer. Wieldes de Frosch ok gröön is, geev dat en Geschicht, wo en Minsch besapen op‘t Rad in’n Graben lannen dä un vunwegen sien Utsehn nu Froschkönig nöömt wurr. Bi Gröne Seep belevte man Reinmaken in ole Tieden un so güng dat anhand vun Farven dörch unse lütte Welt mit Geschichten, de dat Leven so schrifft. De Farv Swatt-Witt stunn för fröher, avers mit „Wacken open Air“ un „De Swatten sünd dor“ ok mal för hüüt. Bi „Gold un Sülver“ kunnst wat vun „gülden Nääs“ hören. Pilze weren bi Geel un Bruun an ’e Reeg. Bi Root durv de „Rode Grütt“ nich fehlen un bi Blau höör dat op. Dat weer jo keen Farv. Vörher geev dat aver noch en passend Geschicht.

Hans Meeder un Geschäftsführer Armin Jess müssen gornich veel seggen. De Beifall spreek för sik. Dat hett gefullen. Dat sä ok Hilke Neitzke ut Gaarn. Se is keen Plattdüütsche, blots se mag de Spraak un kann se ok verstahn. De Geschichten sünd schöön to hören un erinnern an Begevenheiten. Dr. Jens Peter Kruse un sien Fru weren ut Husum kamen. He sä blots: „Wenn wi to Plattdüütsch kaamt, denn hett uns dat gefullen!“ De üm em rüm lachen. Dat weer sachts ok ehr Meen.

De nächste Vördrag is Dünnersdagavend, 15. Februar, Klock halbig acht in’t „Ole Raathuus“. Thema is: „Das Rettungswesen im Kreis Nordfriesland - vom Brand- bis zum Katastrophenschutz im Sturmflutfall". Boye Hach ut Husum snack dorto op Hoochdüütsch. Platt warrt ok snackt. Op Eiderstedt geiht dat nich ohne.

Hans Jörg Rickert, 19. Januar 2018, HN und www.jb-spo.de

Politik aktuell – op Platt - Hans Jörg vertellt (20.1.2018):

Buten vöör - Luern op ….. wat?

De Harvst is west. So richti schöön weer he ni. De Summer harr dat je ok ni so good meent. Liekers, de Tiet is loopen. Un wi hebbt kort achtern Harvstanfang wählt. Nu sünd 709 Politiker in uns Bundestag. 598 schüllt dat man ween.

   Bi de Linken un de Gröönen hebbt sik de Mandatsverluste in Grenzen holen, blots bi de Swatten (CDU/CSU) un bi de Roden (SPD) hett dat en richtigen Aderlass geven. De Medien hebbt dat glieks so interpreteert: „De Groko is afwählt worrn.“- To düsse veer Fraktionen is nu de AfD to‘n eersten Mol in’n Bundestag kamen. Se is na CDU/CSU un SPD nu drüttstärkste Fraktion. De FDP hett en Legislaturperiode pausieren müss un is ok wedder mit dorbi. Ehr‘n Vörsitter is Christian Lindner. So sünd dat nu söss Fraktionen un ni mehr blots veer. So is dat denn ok to de veelen Överhangmandate kaamen.

   Per Grundgesetz is dat avers regelt, dat wählt wart, üm en nee Regierung to kriegen. De stärkste Fraktion hett dor dat Recht to, mutt blots ni so ween. Uns Bundeskanzlerin hett glieks seggt, se wull Kanzlerin blieven. Dat weer ok „alternativlos“, hett se meent. To en Groko – CDU/CSU un SPD – kunn dat nu sachts ni kaamen, wo Martin Schulz seggt harr, de SPD wull Opposition maaken. De Parteivöörstand meen, se kunnen sik dor regenereern un nee opstellen.

   Andrea Nahles is Vörsittersch vun de Fraktion wurrn. De SPD meen, se harrn in de Regierung mit Angela Merkel keen echte Chance mehr, ehre Politik beter dörchtokriegen. Dat is je ok ni ümsünst, wat uns Kanzlerin „Mutti“ nöömt wart! Mang tweemol Groko hett de CDU/CSU eenmol mit de FDP regeert, blots ok över de Köpp vun de Liberalen henweg. Dat weern so Junge Liberalen, de dor wat op‘e Been stellen wulln, dat man blots ni torecht kreegen. Mit Politik schasst di al en beten utkennen. Üm dat nu kott to seggen: Groko weer ni so positiv för de SPD, un för de FDP harr sik dat mit dat Regeern ni so good anloten. AfD un Linke stunnen nu överhaupt ni to Disposition. Wat maaken? Bleev doch blots so en Jamaika-Koalition: Swatt-Geel-Gröön.

   Wi Wählers weern je buten vöör. Dat is bi en repräsentative Parlament so. Dat hett sik ok so konstitueert, as sik dat na’t Grundgesetz höört,. Dat is nu sachts so inricht, wat de Regierung dor ok en Rull speelt. De hebbt wi nu blots jümmers noch ni. Eerst hebbt de Politikers töövt, wat de Landtagswohl in Niedersachsen west is. Eerst denn sünd se tohoopen kaamen, de Swatten, de Geelen und de Gröönen vunwegen Jamaika. Bi de Sondierungen hebbt se sik Tiet laaten. De Medien hebbt ok ganz schöön dull mitmischt. Dat geev denn ok jümmers weerTurbulenzen op de Fohrt na Jamaika. Toletzt weer dat Christian Lindner vun de Geelen denn to bunt, un he hett den Rettungsanker smeeten un is mit sien Maaten vun Bord gahn.

   Nu güng‘t blots al op Wienachten to. Dor hett denn uns Bundespräsident Frank-Walter Steinmeier mit de Politikers vun al de Fraktionen snackt un dorvöör sorgt, dat Martin Schulz un Andrea Nahles mit ehrn Vöörstand för so en Sondierungsweek stimmt hebbt. Dat weer in de Partei böös strittig. De Jusos sünd strikt anner Meen. De Week is vöörbi, un nu schall en Sonderparteidag entscheeden, wat dat mit dat Verhanneln för de Koalition losgahn schall. Dat is düssen Sünndag sowiet. Eerst denn kann verhannelt warrn. Wat dat denn ok en Groko-Regierung gifft, is dormit ni seggt. Dat kann ok to nee Turbulenzen mit kottfristige Folgen kaamen.

   Un wi? Wi sünd jümmers noch buten vöör. Wi kiekt uns dat Spill an und weet ni, wat dat nu en Drama, en Kommedi, en Truerspill oder allens tohoopen is.- Bet Ostern is noch hen. Mol sehn, wat dat klappen deit mit en Regierung, de ok weet, wat se vöör uns doon will. – Noch kümmt mi dat mulmig vöör.

   Ik denk dor för mi an so en Theaterstück. Dor sünd twee Monarchen ünnerwegens. De sünd an en Steed ankamen un schüllt dor töven. Nix is to sehn, blots so’n olen verkrüppelten Boom. Un se töövt. Denn kummt een un seggt, se schullen ni opgeven, dat keem allns in de Reeg. Se schullen man noch en Tiet töven. Se töövt un luert.- Se töövt un luert.- Wi töövt un luert ok. Ni blots wi, ok de Welt. So en Aggewars sünd se vun Düütschland ni wennt.

Hans Jörg Rickert, 20. Januar 2018, www.jb-spo.de

Ut de Geschicht vun Plattdüütsch in de Kark

Wi seggt: „Plattdüütsch mutt plegt warrn!“ Nich as en Patient, de krank is. Nä, as en Spraak, de en lange, lebennige Geschicht hett, mit deepe Wuddeln. De kann een nich so licht utreten. Op Platt, dor schnackt dat Hart sik ut, so seggt wi. Dat geiht to Harten, und at kummt vun Harten. För veele Lüüd is dat noch de Moderspraak, nu vermehrt ok Grotmoderspraak.

Ik sülms heff Plattdüütsch vun mien Grotmoder lehrt, damals, vör 50 – 55 Johrn in Bad Bramstedt, wo mien Vadder lange Tied Paster ween is. Dat hett mi bannig holpen, as ik 1971 as jungen Paster na Marn’ in Dithmarschen keem. Gottesdeensten un Andachten, ok Döpen, Truungen, Truerfiern, Festanspraaken un besonners Goldene Hochtieden op Platt – dat höör dor bald mit to. Dat geew nich wenig Lüüd in de Masch, in de Kögen, de full dat lichter, mit ehr’n Paster Platt to schnacken. So weer dat för mi siet 1992 ok in Schleswig, nich blot’s op’n Holm. Ik denk an de Fiern vun de Gillen un Beleem (Beliebungen), an de Plattdüütsch Gottesdeensten un Andachten in’ Dom un anner Karken, an veel plattdüütsch Vördrägen (to’n Bispill ut „Sien Schöpfung“ vun Boy Lornsen).  

Dat versteiht sik nich vun sülms, wenn ok in de Kark Platt schnackt warrd. Dorto much ik geern en lütt Dööntje vertellen, un denn geiht dat los mit uns’ Thema „Ut de Geschicht vun dat Plattdüütsche, besonners in de Kark“. (Edert, Dat harr noch leeger warrn kunnt S. 90): Uns’ Paster weer bi’n Amtsvörstehet to Besöök, un wiel dat he binnen mit em schnackt, hört he in de Köök de Fru singen: „Ein feste Burg ist unser Gott“. As se rutkümmt, seggt he (de Paster): „Das freut mich aber, dass Sie selbst bei der Arbeit einen Choral singen“. – „Ach, Herr Paster, dat heff ik vun mien Moder lehrt. Wenn ik dat Leed ‚Ein feste Burg’ sing, dat duert jüst so lang as de Eier kaken mütt – denn sünd se richtig“. So wiet düsse lütte Geschicht’. De Fru schnackt Platt, awers dat Karkenleed singt se hochdüütsch. Un de Paster, de schnackt hochdüütsch. Dat is sien Amtsspraak.

Ja, so weer dat en lange Tiet lang, un so is dat woll meerstendeels ok hüüt noch: Karkenspraak un Volksspraak sünd nich datsülvige. Dorbi is Plattdüütsch noch lang nich utstorven. 3 Millioon Minschen schnackt Platt, un 10 Millionen köönt dat verstahn, vun de Schleswig-Holsteeners jümmers noch 80 – 90 %. Meist 30 % vun de Düütschen höört dat geern. För veele Lüüd, Familien, Dörper, Vereenen, is Plattdüütsch de Spraak för dat Schnacken mit’nanner, nich blots bi de Fischers op’n Holm, bi de Arbeiders op’n Bu oder de bi Buerslüüd op’t Land.  

Awers de Saak hett veer Hakens, meist so as Fienden vun dat Plattdüütsche. Dor warrd seggt:

   1. De Spraak vun de studeerten Lüüd (dat sünd de mit’n Talar, ok de Pasters) is hochdüütsch, nich  

       Platt.

   2. Platt is nich so eernsthaftig un nich so fierlich. (z.B. Plattdüütsch Theoter)

   3. Een kann/dörf blots Platt schnacken, wenn he dat mit de Modermelk mitkreegen hett.

   4. Schnackt mit de Kinner blots keen Platt, anners köönt se in de School nich mitkamen.

Düsse veer Hakens stunnen un stahn Plattdüütsch jümmers wedder in’ Weg. Dorbi hebbt wi ganz vergeten: Nedderdüütsch is för’n ganze Tiet de offizielle Spraak in Düütschland ween. All 1200 vör Christus hebbt de Germanen sik hier in’ Norden fastsett. Dat geev dree germanische Spraken: Ostgermanisch (gotisch), Nordgermanisch (mit dänisch, skandinavisch un isländisch) un, dat is för uns wichdig, Westgermanisch (mit friesisch, nedderdüütsch, engelsch un later denn hochdüütsch).

In dat föffte Jahrhunnert na Christus weer de grote Völkerwannerung. Veele Angeln un Sachsen trocken na Brittanien. De Elv un de Trav weer de Grenz na Osten, wo nu de Slawen to Huus weern. In de twee Johrhunnerte achterna keem dat na Süden hen to en Luutverännerung (Lautverschie-bung): To’n Bispill t to z (Teken – Zeichen, Tung - Zunge) oder t to ss (eten – essen); p to f (griepen – greifen, apen – offen); k to ch (Koken – Kuchen, maken - machen) un so wieder (G.F. Meyer, Unsere plattdeutsche Muttersprache, S. 20 ff). Dordörch geev dat en Grenz twüschen de Hoch- un Nedderdüütschen. Düsse Grenz langt so üm un bi vun Westfalen bit na Berlin /Branden-burg. Vun Norden keemen de Jüten mit ehr Plattdänisch-Jütlännisch, wat lange Tiet bi uns in Angeln schnackt worrn is.

Na 1227 (Schlacht bi Bornhöved) kreeg dat Nedderdüütsche un dormit ok de düütsche Kultur de Babenhand gegenöver den Dänschen König. De Holsteensche Ritterschaft schnackt nedderdüütsch, und dat weer nu de Amts- un Verkehrsspraak för den Staat un ’n beten later ok för de Kark. De Urkunnen weern nich mehr latiensch, nee, se warrn nu nedderdüütsch schreven. Dorto hebbt wi twee ganz wichdige Bispille: De Sachsenspeegel vun 1234 (öwer Land- un Lehnrecht) un de bedüdende Verdrag vun Ripen („Op ewig ungedelt“) vun 1460. Nu keem dat Nedderdüütsche ok na Dänemark. Ja, de dänschen Könige schnacken Platt. Dat weer damools de hoge Tiet vun de Hanse (1300 – 1600) mit Plattdüütsch as Hannel- un Diplomatenspraak. Köönt wi uns hüüt gar nich mehr vörstellen.

Mit dat Enn vun de Hanse in dat utgahende 16. Johrhunnert kreeg dat Hochdüütsche mehr un mehr de Babenhand, wenn ok nich glieks in de Kark. Bald na de Reformation hett Johannes Bugenhagen 1533 de Lutherbibel wörtli in Platt öwersett. En Exemplar liggt in dat Bibelzentrum bi uns in Schleswig. Düsse „Biblia düdesch“ is sössuntwindigmal wedder opleggt worrn. Ok Bugenhagen sien Karkenordnung vun 1542, de för de Reformation in uns’ Land ganz wichdig weer, is op Platt schreven. De nieen Leeder woorn in Gottesdeenst op Plattdüütsch sungen. De Predigt weer plattdüütsch un de Liturgie ok. Awers de Minschen, besonners in de Dörpers, weern mit dat plattdüütsche Öwersetten ut dat Hochdüütsche nich tofreden. Dat weer mehrstendeels to hochdüütsch.

Un jümmer mehr Pasters kemen vun Middel- un Süddeutschland hier na Norden rop. De kunnen bloots hochdüütsch. Dat keem de Obrigkeit, de Karkenherrn un de Fürsten good to Pass. Dat leep allens op dat Hochdüütsche rut. Plattdüütsche Gesangbökers un Katekismen weern in de Bookladens bald nich mehr to kriegen. Bit to’n Enn vun’ dörtigjährigen Krieg is noch plattdüütsch predigt worrn. Denn, in de Mitt vun dat 17. Johrhunnert, weer dat dormit eerst mal to Enn. De Pasters predigten un schreven blots noch hochdüütsch. Dieter Andresen seggt dat in en Opsatz ganz düütlich: „Dat weer de Obrigkeits-Kark vun de orthodoxe Tiet: hoochbeenig, hoochmödig, un hochdüütsch, een Kark, wo de Volksspraak nix mehr to mellen harr. De hett dat maakt, dat norddüütsche Lüüd sik in ehr Kark nich mehr tohuus föhlen kunnen“ (De Kennung 2007/2, S. 28).

200 Johren duert düsse Tostand, de an sik keen Tostand weer. 200 Johren ahn plattdüütsche Literatur! Dor fehlt wat, dor fehlt de gemeensame Schriftspraak; dor köönt wi hüüt noch wat vun marken, vun düsse Verlust. De Lüüd hebbt jümmers noch platt schnackt, womögli ok mit ehrn Paster. Awers ünnerdeelt in regionale, ünnerscheedliche Dialekte, verscheeden vun Dörp to Dörp, vun Landschaft to Landschaft. Dat is ok so’n swacken Punkt vun dat Plattdüütsche. Plattdüütsch is keen allgemeene Schriftspraak worrn. In Angeln schnackt se anners as in Dithmarschen, Hamborg, Meckelnborg, Neddersassen oder Ostfreesland.

Veele Schoolmeesters hebbt bit in de Mitt vun dat 19. Johrhunnert noch op Platt Unnerricht holen, se kunnen noch nich so richdig Hochdüütsch. Dor hebbt wi dat wedder, dat Vörurdeel: Plattdüütsch warrd vun so’n Lüüd schnackt, de nich so richdig utbildt sünd. In de Mitt vun dat 17. Johrhunnert hett sik de Utdruck „Platt“ dörchsett. De keem ut dat Französsche un meent „niedrig, alltäglich, platt“. Dat weer gar nich good för dat Ansehn vun Nedderdüütsch in uns’ Land. Dörchsett hett sik in Stadt un Land de hochdüütsche Literatur un natürli ok de hochdüütsche Lutherbibel.  

Den plattdüütschen Dichter Klaus Groth hebbt wi dat to verdanken, dat in de Mitt vun dat 19. Johrhunnert Nedderdüütsch wedder en Platz as Schrift- un Literaturspraak kreeg un sik wieder (weiter) entwickeln kunn. Sien  „Quickborn“ vun 1852 hett Fritz Reuter, Johann Hinrich Fehrs, Hermann Claudius un anner Dichters un Pasters anstött:

„Min Modersprak, wat klingst du schön! Wat büst du mi vertrut!

Weer ok min Hart ut Stahl un Steen, du drevst den Stolt herut. –

Min Modersprak, so slicht un recht, Du ole frame Red!

Wenn blot en Mund ‚Mien Vader’ seggt, so klingt mi’t as en Bed“. –

Dor köönt wi wat marken vun de Kraft un vun den Geist, de in dat Plattdüütsche binnen sitt.

In düsse Tied keemen plattdüütsche Vereenen in Gang,  bald ok nedderdüütsche Bühnen (Hans Ehrke: „Hans Brüggemann“, Paul Schurek: „Stratenmusik“, August Hinrichs: “Wenn de Hahn kreiht“). Plattdüütsch in de Kark hett en nieen Anfang nahmen un later ok Plattdüütsch in de Zeitung un in’ Rundfunk.

1872, na öwer 200 Jahren, fung Paster Johannes Paulsen in Kropp, wo he denn dat Diakoniewark grünnt hett, mit plattdüütsche Gottesdeensten an. (= En Bispill ut de damalige Tied). Mit de Lüüd op de Straat un ok woll in de Bibelstünn hett he platt schnackt un bi besonnere Gelegenheiten op Platt predigt, ok in Amerika. He wull de ganze nedderdüütsche Bibel vun Bugenhagen (1533) nie rutgewen. In de Vörred schriwwt he dorto: „Veele plattdüütsche Lüüd hebbt blot en hochdüütsch Christendom un holt sik den Gott, de blot hochdüütsch to se sprickt, un to den se man hochdüütsch spreken künnt, sowiet vunt Lief, as dat Plattdüütsche vun dat Hochdüütsche af is. Dorüm gifft dat so veele Christen, de blot en Sünndag-Christendom kennt. Gott bewahr uns dorvör in Gnaden un help, dat dat Christendom den Husrock bi uns antreckt un för Plattdüütsche ok plattdüütsch ward. Dorto much düsse plattdüütsche Bibel helpen.“ (D. Andresen, DE KENNUNG 30/2, S. 29). Awers de Erfolg blifft ut. De eerste Oplaag kunn in dörtig Johren nich verköfft warrn. De Rest woor instampt. Dat weer nich dat Platt vun de Lüüd, dat weer en Öwersetten „Woord bi Woord“ ut dat Hochdüütsche. „Denn laat uns man glieks bi den Luther-Text bliewen, den kennt wi jo all!“ hebbt de Lüüd seggt.

Mit sien Predigen op Hoch un Platt harr Paster Paulsen mehr Erfolg. Sien  Vörgänger, de ole Paster Hansen, fraag na den Gottesdeenst den Köster: „Hest Du all mal so’n Predigt hört?“ Un as de „Nä!“ sä, meen Hansen: „Ik ok nich!“ – För sien Kropper Wuchenblatt hett Paulsen een  „Plattdüütsch Togav“ makt, und dat meist 25 Johren lang. He hett an de Lüüd dacht, „de weten, wat de plattdüütsche Spraak för een Bedüden för uns’ Volk hett“.

Dor hett sien Nafolger Heinrich Hansen, de 1917 ut Pellworm keem, anknütt un sik för de „nedderdüütsche Volksspraak“ in de Kark insett. Paster Hansen weer na 250 Johren de eerst, de een Heft mit plattdüütsche Karkenleeder rutgeev. He lett sik vun sien Kritikers nich ünnerkreegen: „Wer’t mag, der mag’t; un wer’t nich mag, der mag’t ja woll nich mögen“. Un dor sünd in de Tied bit na den 1. Weltkrieg ok in de Kark veel Lüüd, de dat Plattdüütsche nich mögen. „Nur hochdeutsche Predigt darf auf deutschen Kanzeln geduldet werden“, heet dat offiziell (H. Kröger, Plattdüütsch in de Kark Bd. 2, S. 103). Un besonners in dat Lutherjohr 1917 weer ok vun Karkenlüüd to hören: „Das Plattdeutsche führt uns weg von der großen deutschen Gemeinschaft und fördert den Partikularismus“. Mag ween, an düt Urdeel hebbt wi hüüt noch to knabbern.

Awers dat Anstötten vun Groth, Paulsen un Hansen leet sik nich trüch hollen.  An’ Sleswig-Holsteen-Dag (Juni 1920) in Sleswig hett Propst Theodor Stoltenberg in’ Dom Plattdüütsch predigt. Dat weer wat! De veelen Lüüd hebbt Plattdüütsch sungen un weern begeistert. In dat sülwige Johr geew Stoltenberg sien lütt Plattdüütsch Gesangbook  rut, in gode Tosamenarbeit mit de Fehrs-Gill. 20 Leeder hett he „in uns’ Moderspraaak ümsett“, in de drütte Oplaag weern dat all 60 Leeder, un de mehrsten dorvun brukt wi hüüt noch.  To’n Bispill „Heben, Eer un Luft un Meer“ (OgK 204). Stoltenberg weer anerkannt op’n Holm un in de Domgemeende, he snackt Platt mit veel Humor un mit veel Verstahn för de Minschen.

1922 keem Paster Johannes Jessen vun Kosel an’ Sleswiger Dom. He schrifft jede Week in de „Schleswiger Nachrichten“ plattdüütsch Stück ut de Bibel. Dat weer de Anfang vun sien’ Plattdüütsche Bibel. 1932 is he mit dat Öwersetten vun dat Nie Testament fardig. Teihn Johrn hett he dorför brukt. In de Tiet vun den swaren Karkenkampf hett he „Dat Ole Testament in uns Moderspraak – Vun dat Beste en goot Deel“ öwersett. „Nich de Wöör utwesseln, ja nich, aver de Spraak umgeten – dar liggt de Knütt. De Wöör maakt Gotts Woort nich hillig. De Hartslag mutt dat doon“. Männichmal hett he sik bi dat Översetten fraagt: „Wat harr Onkel Bock ut Kosel woll dorto seggt?“ Jessen weer mit sien Hart dorbi un bi de Minschen, und dat maakt woll ok de Kraft vun sien Spraak un Text ut. Een Bispill: Dat „Fürchtet euch nicht!“ ut de Wiehnachtsgeschicht heet bi Jessen. „Man jo keen Angst!“ (Lukas 2, Vers 10). – Wi hebbt em veel to verdanken! – Op’n Karkhoff in Nübel is he to Graff bröcht. De Graffsteed is blangenbi vun de Kark.

Na den 2. Weltkrieg geev dat ok bi Plattdüütsch in de Kark een nien Anfang. Paster Rudolf Muuß ut Meldörp grünnt 1947 den Sleswig-Holsteenschen Heimatbund un in dat sülwige Johr den Plattdüütschen Preesterkrink. Düsse beiden sünd nu noch aktiv, un ik bün sülms geern dor mit bi. Domaals keem dat nie Plattdüütsche Gesangbook ut Breklum in veele Gemeenden un Hüüs. „Nu dankt Gott alltohoop mit Hart, mit Mund un Hannen“ is ganz beröhmt worrn (OgK 119). Ok de plattdüütsche Text vun Vaderunser und dat Bekenntnis vun den Gloven hett sik dörch de Gesangbökers utbredt. Ik weet dat noch as hüüt: 1974 hebbt wi twee Weken na Pingsten den „Plattdüütsch Sündag“ inföhrt, de in veele Gemeenden en gode Tradition hett. De Arbeidskrink „Plattdüütsch in de Kark“ hett veel makt för dat Utbreden vun Plattdüütsch in uns’ Land. Dat geev un gifft regelmäßig Plattdüütsche Andachten in’ Rundfunk un ’n ganze Reeg vun Bökers mit Plattdüütsche Texten för Andacht, Fier un Gottesdeenst. Ganz nie: Dieter Andresen, Evangelium Plattdeutsch – Praxis, Geschichte, Theologie.

1975 is dat Nie Testament op Platt vun Rudolf Muuß fardig un warrd jümmer noch veel bruukt. De Plattdüütsche Bibel vun Karl Emil Schade ut Hademarschen (1999/2003) hett sik nich so recht dörchsett. Een Kritik doran is: He hett dat allens alleen maakt, hett villicht nich genoog de Lüüd op’n Mund keken. Awers sien Verdeenst is: Wi hebbt nu dat ganze Ole Testament op Platt. Dat hölpt uns ok bi dat Plattdüütsche Pastoralkolleg; dat gifft dat all veele Johren in’ Januar in Ratzeborg.

Siet 1981 höört Plattdüütsch to den groten Evagelischen Karkendag mit to. So weer dat ok 2013 in Hamborg. Dor geev dat en „Plattdüütsch Huus“ mit en grote Programm, allns op Platt; dor weer ok de Schleswiger Speeldeel to Gast.  To’n drütten Mal hebbt wi en Plattdüütschen Karkendag in de Nordelbische Kark hat un bi dat Nordkarkenfest en „Plattdüütsch Stünn“ mit 500 Besökers und Peter Harry Carstens as Talk-Gast.  

Twee Begevenheiten in’ Schleswiger Dom much ik geern noch rutstellen: An’ 4. Advent 2001 hebbt wi dat nie Gesangbook“ „Op goden Kurs“ inföhrt, dat nu all en tweete Oplaag kregen hett. Dat maakt Moot. Dor sünd ok Leeder ut uns’ Tied binnen, to’n Bispill: „Heff Moot to niege Wegen, de uns de Herrgott wiest“ (vun 1989; OgK 154). Dat annere: De Jessen-Bibel keem an’ 31. Oktober 2006 in een Schrift rut, de ok de jungen Lüüd beter lesen köönt. För düsse Utgaw is de „Plattform Plattdüütsch in de Kark“ tostännig, de all vör 20 Johren grünnt worrn is. Dor hebbt sik Karkenlüüd ut Schleswig-Holsteen, Hamburg, Meckelnborg, Vörpommern un Neddersassen tosamenslaaten un bringt tweemal in’ Johr en feine Zeitschrift rut, „De Kennung“, mit dat Motto: „Een Kennung wüllt wi geben vun’t plattdüütsch Karkenleben. Een Kennung wüllt wi doon, de Spraakgemeen to boon“. Dor hört nu ok de niee Jessen-Bibel mit to.  

Intwüschen is Plattdüütsch (beter: Nedderdüütsch) as Spraak in de Kark wiet utbreed un acht’.Dor sünd üm un bi 200 Pasters in de Nordkark (fröher weern dat mal 400), de plattdüütsch predigt, de plattdüütschen Lektoren nich to vergeten. Een ganzen Deel dorvun sünd all pensioneert, so as ik, wull ok en Kennteeken vun Plattdüütsch in uns’ Tiet un Kark. Dor sünd ok welk mit bi,  de dor nich mit opwussen sünd un sik dat later eerst annahmen hebbt. Mi dücht: Dat is hüüt beter möglich as fröher. Man god! De Plattdüütschen in de fiev Norddüütschen Landeskarken hebbt vör Johren all de

„Plattform“ grünnt; tweemal in’t Johr kummt „De Kennung“ rut, en Zeitschrift för plattdüütsche Gemeendearbeit („Een Kennung wüllt wi geben vun’t plattdüütsch Karkenleben; een Kennung wüllt wi doon, de Spraakgemeen to boon“).

Ok as Plattdüütsche köönt wi marken: Mit’n anner sünd wi stark. Wi wüllt de Fahn vun Nedderdüütsch hoch hollen; dat hett bi uns ja en gode Geschicht, un ik glöv, ok en gode Tokunft. Plattdüütsch – dat is nich blots wat för ole Lüüd. Dor fangt nu de Lütten in’ Kinnergaarn un in de Grundschool all mit an. In de Jury bi’n Plattdüütschen Leswettbewerb kunn ik mi dorvun sülms öwertügen. Un wi as Grootöllern hebbt dor en grote Opgaaw un köönt dor wat bi doon, uns’ Heimaatspraak un ok unsen Globen an uns Enkelkinner wieder to geven. Un wenn dat blots ’n poor Wöör, Riemels un Geschichten sünd. Wie weern nülich mit en junge Familie bi’n Kaffeedrinken tosamen. Dor seggt de lütte Hanna mit ehr dree Johren: „Oh, wat’n feinen Koken!“ Wi wüllt höpen, de Deern un veel annere ok warrn gode Erfahrungen mit dat Plattdüütsche in ehr Leven maken.

                                                                                                                                                                                                                 Johannes Pfeifer, Paster i.R.                                                                           Schleswig, in’ Juni 2014

Ut de Geschicht vun Plattdüütsch in de Kark

- Verwendete Literatur -

Dieter  Andresen, Evangelium Plattdeutsch – Beiträge zu „Kirche und Niederdeutsch“,             

                             Bredstedt 2012

De Kennung, Zeitschrift für plattdeutsche Gemeindearbeit, 1977 – 2012

Eduart Edert, Dat harr noch leeger warrn kunnt – Schleswig-Holsteinischer Humor,

                             Neumünster 1977 (13. Aufl.)

Gesangbook för Kark, Schol un Huus, Hamburg 1953

Klaus Groth, Quickborn, Kiel und Leipzig 1899 (22. bis 24. Auflage)

Plattdüütsch Gesangbook, Breklum 1967

Op goden Kurs – Plattdüütsch Gesangbook, Kiel 2001 (OgK)

Günter und Johanna Harte, Hochdeutsch-plattdeutsches Wörterbuch, Leer 1989 (2. Aufl.)

Johannes Jessen, Denk an den Fierabend – Predigt holn in’n Rundfunk-Gottesdeenst in Kiel

                             Schleswig 1927

Johannes Jessen, Dat Ole un at Nie Testament in unse Moderspraak, Göttingen 2006 (9./11. Aufl.)

Heinrich Kröger, Plattdüütsch inde Kark in drei Jahrhunderten Band 2, Hermannsburg 2001

Boy Lornsen, Sien Schöpfung un wat achterno keem, Hamburg 1991

Gustav Friedrich Meyer, Unsere Plattdeutsche Muttersprache, St. Peter-Ording 1983 (2. Aufl.)

Rudolf Muus, Dat Niee Testament Plattdüütsch, Breklum 1975

Johannes Sass, Plattdeutsche Grammatik, Neumünster 2010 (1. Aufl.)

Johannes Sass, Plattdeutsches Wörterbuch, Neumünster 2009 (5. Aufl.)

Karl-Emil Schade, Dat Ole Testament, Neumünster 1995 (2. Aufl.)